Banat je važio za glavnu žitnicu tokom perioda Austrougarske carevine (1804-1867. godine), a Novi Knjaževac za jedan od glavnih gradova u kome se vršila prodaja pšenice.
Uzgoj i proizvodnja hmelja je zadobila veliku popularnost tokom austrijske vladavine. Naime, prvi hmeljarnici na ovom području su bili u vlasništvu grofa Andreja Hadika 1770.godine, a od 1885. je započet proces razvijanja centra vojvođanskog hmeljarstva zahvaljujući uticaju slovačkog učitelja iz Padine, Alberta Marčiša, koji je gajio ovu žitaricu.
Poljoprivredni kapacitet Vojvodine danas obuhvata više od milion i po hektara obradive zemlje prema informacijama Razvojne agencije Vojvodine (RAV), što čini 90% njene teritorije – ova činjenica ukazuje na ogroman potencijal u organskoj proizvodnji namirnica čime bi se podstako razvoj lokalne i okrepljenje državne ekonomije.
U današnjoj štampi koja se bavi agrokulturom, kao i na online portalima kao što je poljoprivredni magazin, se neretko ističe podatak da bi Vojvodina, sa svojom visoko kvalitetnom sirovinskom bazom, samostalno mogla da “nahrani” polovinu stanovništva Evrope.
U produžetku teksta ćemo detljnije prelistati i ispitati istoriju razvoja poljoprivredne industrije u Vojvodini kako bismo spoznali istinski proizvodni kapacitet ove pokrajine.
Vojvodina u Habzburškoj i Austrugarskoj monarhiji – početak cvetanja poljoprivrede
Mnogi istoričari smatraju da je Habzburška monarhija ( kasnije Austrijsko carstvo i konačno Austrougarska monarhija) zaslužna za početak modernijeg razvoja poljoprivrede Vojvodine. Iako je široko poznato da se stanovništvo ovom privrednom granom bavilo od davnina, još za vreme Osmanlija i Rimljana, stručnjaci se gotovo jednoglasno slažu da je industrijalizacija tokom ovog perioda bila ključan momenat za dostizanja prosperiteta.
Područje današnje Vojvodine je bilo temelj za razvoj austrijske industrije jer je ta epoha obeležana otvaranjem prvih manufaktura za preradu hrane.
U Somboru će 1905. godine biti osnovano Udruženje bačkih hmeljara, a u Vojvodini se do pre Prvog svetskog ratanalazilo oko 1200 ha hmeljarnika (tzv. “zlatno doba” vojvođanskog hmeljarstva je trajalo od 1920 – 1927. godine).
Ratarstvo je u ovom periodu takođe počelo postepeno da se razvija i modernizuje. Tokom celog 19. veka su se isušivale močvare i krčile šume, što je značajno doprinelo uvećanju procenta obradive površine zemljišta. Vinarstvo je doživelo procvat zahvaljujući implementaciji nove tehnologije, a vinova loza se uspešno uzgajala na Fruškoj gori, severu Bačke i Južnom Banatu.
Govedarstvo i svinjarstvo su bile najvažnije grane stočarstva u tom periodu, a vremenom se insistiralo i na uzgoju ovaca, prvenstveno jer je tada potreba za vunom bila pozamašna.
Vojvodina i poljoprivreda za vreme Jugoslavije
Nakon Velikog rata 1918. godine, Srbija stupa u formirano Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca kao mahom poljoprivredna zemlja. Međutim, sprovođenje konzistentne agarne politike je bio vrlo težak poduhvat jer su određena područja zemlje bila u različitim stupnjevima razvoja usled drugačijih ekonomskih i političkih uslova.
Unapređenje poljoprivrede je bilo u drugom planu, te je ova privredna grana dosta ispaštala budući da je bila glavni izvor prihoda države. Prerađivačka poljoprivredna industrija je bila nerazvijena, bez obzira na visok agarni potencijal države – tehnička baza je bila zastarela u odnosu na evropske zemlje, sa oskudnom industrijom za proizvodnju poljoprivrednih mašina, veštačkih đubriva i zaštitnih sredstava.
Tadašnja agarna politika se prvenstveno zasnivala na razvoju ove privredne grane kroz ogroman broj seoskih gazdinstava koji su imali realtivno male posede u Kraljevini Jugoslaviji, zbog čega je usledila tzv. agarna prenaseljenost i nastanak viška jeftinih snaga – ovo je bio toliki problem da je često bilo isplatljivije iskoristiti radnu snagu nego uložiti u kvalitetnije mašine za preradu, što je značajano unazadilo napredak države.
Ministarstvo poljoprivrede nije razredilo konkretnu strategiju, sve do donošenja Zakona za unapređivanje poljoprivrede 1929. godine koji je podrazumevao vršenje melioracije ( skup mera za poboljšanje fizičkih, bioloških i hemijskih osobina zemljišta radi stabilnog i korektnog uzgoja biljaka), sistematske odbrane od poplava i zaštitu od biljnih i stočnih bolesti. Međutim, neadekvatna primena zakona, kao i agarne reforme, dovela je do još većih problema i materijalnih razaranja, koje će obeležiti i period tokom Drugog svetskog rata.
Nakon rata, koncipirana je Autonomna pokrajina Vojvodina, kao sastavni deo Republike Srbije. Kao takva, ona se nalazila pod vladavinom Narodne Oslobodilačke Vojske (NOV).
U periodu od 1944 – 1953. godine, komunistička poljoprivredna politika u Vojvodini je nailazila na represiju i otpor na selu. Najveći problemi su bili politika prinudnog otkupa poljoprivrednih proizvoda i politika kolektivizacije poljoprivrednog zemljišta.
Tada je svaka treća seaoska porodica posedovala do maksimum 2,8 hektara zemljišta, što nije bilo dovoljno za ishranu, a kamoli za proizvodnju viška za izvoz.
Prva faza obnove poljoprivrede posle rata je podrazumevala ponovno naseljavanje sela, pa je broj poljoprivrednih imanja značajno porastao, ali je ta površina još uvek bila mala. Postoji hipoteza da je ovo masovno povećanje malih poseda bilo taktički isplanirano kako bi kasnije ti seljaci bili prinuđeni da se priključe zadruzi, međutim za to ne postoje arhivski dokazi.
Tačno 1950. godine je oko 117 000 domaćinstava priključeno jednoj poljoprivrednoj zajednici, čiji je zemljišni posed iznosio oko 690 000 hektara, odnosno 40% obradivog zemljišta Vojvodine.
Tek tokom 70-ih i 80-ih godina prošlo veka je poljoprivreda značajno uznapredovala i Vojvodina je stekla zavidan status u agro svetu, sa nekim od najrazvijenijih industrijskih centara – Zrenjanin, Subotica, Sombor i Novi Sad su prednjačili u proizvodnji kukuruza, pšenice, suncokreta, duvana i sličnih.
Poljoprivreda u Vojvodini danas – savremeni zahtevi agrokulture
Od celokupne privrede zemlje, poljoprivreda beleži najveći rast poslednjih par godina. Uprkos tome, konstantno se provlači teza i nerealna očekivanja da sama Vojvodina raspolaže kapacitetima da nahrani pola Evrope.
Statistika ukazuje na to da Srbija čini 0,8% zemljišnih površina u Evropi, a Vojvodina 0,5% – brojne evropske zemlje imaju dužu tradiciju u poljoprivredi, ali i veću domaću potražnju za kvalitetnim proizvodima. Pored toga, jedna od glavnih razlika jeste ta što evropske zemlje drastično više ulažu u istraživanja i iznalaženju tehnoloških solucija kako bi konstantno imale progres na ovom polju.
Tehnološki trendovi ne podrazumevaju isključivo unapređenje mašina za proizvodnju hrane, već i inovacije u aplikacijama koje koriste satelitske snimke, senzorima zelenila, predviđanju vremenskih uslova, pakovanju hrane (poput biorazgradivih materijala, recikliranih papira, itd.).
Pomenute nove tehnologije zahtevaju ozbiljna finansijska ulagnja u kojima učestvuje celokupno društvo kroz ekonomsku podršku institutima koji se bave naukom. Globalna, privatna, ulaganja u dotična istraživanja podrazumevaju 20% ukupnih ulaganja.
Srbija nije u stanju da promeni tok svetskog tržišta, već se jedino može priključiti trendovima u agro kulturi i na taj način pospešiti sopstvenu poljoprivredu. Ona je najveći proizvođač hrane u CEFTA regionu (Sporazum o slobodnoj trgovini na Balkanu), sa najvećim udelom u proizvodnji industrijskog bilja i voća, kao i kukuruza i pšenice.
Nadamo se da vam je ovaj tekst bio korisan, koliko i informativan, te da smo uspeli da rasvetlimo neke mitove vezane za proizvodni poljoprivredni kapacitet Vojvodine, ali i da ukažemo na njen nepresušan agarni potencijal.